Een grafheuvel is een prehistorische heuvel die werd gebruikt als begraafplaats. De menselijke resten werden in een kuil, hunebed, boomkist, grafkist, of urn gestopt waarover later de heuvel werd opgeworpen. Andere Nederlandse benamingen voor een grafheuvel zijn een tumulus of heuvelgraf. De grafheuvels zijn er in verschillende maten en zijn soms ook van verschillende materialen gebouwd. Dit is afhankelijk van gebied en of de tijdsperioden waarin de grafheuvels zijn gebouwd. De maatschappelijke positie van een overledenen had waarschijnlijk ook invloed op de grote en het type van de heuvel. Ook werden grafheuvels vaak voor meerdere overledenen gebruikt uit de zelfde gemeenschap of mensen die op een later tijdstip overleden. Deze werden soms bijgezet in een bestaande grafheuvel. De grafheuvels werden dan vergroot door een nieuwe laag aarde. Er zijn grafheuvels die alleen in het landschap zijn gebouwd maar in veel gevallen staan er meerdere grafheuvel dicht bij elkaar met onderling grote verschillen in grote. Ook zijn er locaties waar er veel grafheuvels in een groep liggen of zijn ze in een lange lange lijn naast elkaar gebouwd. Men vermoed dat er langs deze lijnen van grafheuvels dan een prehistorische weg heeft gelopen. In sommige gevallen liggen er honderden kleine grafheuvels dicht bij elkaar en in dat geval spreekt men van een grafveld of urneveld. Naast het begraven van de doden waren de grafheuvels waarschijnlijk ook een plek van verering en religieuze bezigheden.
De opbouw van een grafheuvel
Nieuwe Steentijd
Op de bovenstaande afbeelding kunt u de opbouw van een grafheuvel zien. Deze afbeelding behoord tot de replica van een grafheuvel die in Elspeet is te vinden. De eerste aanleg heeft plaats gevonden in de Nieuwe Steentijd ruim 2000 jaar voor Christus. Men heeft toen een graf gedolven en daarom heen een cirkelvormige greppel gegraven. Vervolgens heeft men over het graf heen een heuvel opgeworpen. Bronstijd
Een duizend jaar later in de Bronstijd heeft men de grafheuvel opnieuw in gebruik genomen als begraafplaats. Toen is er in het centrum van de grafheuvel opnieuw een graf gedolven waar de overledenen is in geplaatst. Vervolgens is de hele heuvel aanzienlijk vergroot en verhoogd en aan de rand van de heuvel is paalspoor aangebracht in de vorm van een rij rechtopstaande houten palen.
IJzertijd
De laatste maal dat de grafheuvel is gebruikt is in de IJzertijd circa 500 jaar voor Christus. Mensen werden toen niet meer begraven maar gecremeerd. Vervolgens werden de crematieresten in een urn gestopt en deze urn werd bij gezet in een grafheuvel. In de IJzertijd kende men ook brandheuvels of brandgraven. In dit geval werd de overledenen verbrand in een boomkist en over de restanten werd vervolgens een heuvel opgeworpen. Exemplaren hiervan zijn met name in Drenthe te vinden en te bezichtigen.
Grafheuvels in Nederland
In Nederland zijn zo'n 3000 grafheuvels registreert maar dit moeten er lang geleden waarschijnlijk veel meer zijn geweest. De meeste grafheuvels zijn te vinden op de Veluwe maar ook op de Utrechtseheuvelrug en op de Hondsrug in Drenthe zijn nog altijd grote aantallen aanwezig. Verspreid door de rest van Nederland zijn er enkele grafheuvels te vinden maar in veel minder dan op de hier boven genoemde locaties. Wellicht is de rest van Nederland veel meer gecultiveerd de afgelopen eeuwen. De oudst bekende grafheuvels van Nederland zijn te vinden in Apeldoorn en stammen uit de Nieuwe Steentijd en zijn ongeveer 5000 jaar oud, overigens dateren de meeste grafheuvels op de Veluwe uit de Brons en IJzertijd en hebben een ouderdom van circa 2000 tot 3000 jaar. Op deze website zal nadruk hoofdzakelijk liggen op de grafheuvels die zich bevinden op de Veluwe. Als klein kind wandelde ik vaak met mijn ouders, broer en zus over de Veluwe en dan kwamen we met enige regelmaat zo'n mysterieuze heuvel tegen. Nu ouder en wijzer is de tijd rijp om alle grafheuvels maar eens in kaart te brengen en te vereren met een bezoek. We zullen op deze website een zo'n breed mogelijk beeld scheppen van alle heuvels die nog op de Veluwe te vinden zijn. Hierbij zal de nadruk hoofdzakelijk liggen op het in kaart brengen en vast leggen van de grafheuvels en iets minder op het theoretische deel van de heuvels. Ik ben geen archeoloog maar doe dit puur hobbymatig.